Parlamentarizam u Bosni i Hercegovini u periodu 1945.–1990.

(iz Monografije "Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine", izdanje 2010. godine)

Na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a, održanom od 26. do 28. aprila 1945. godine u oslobođenom Sarajevu, kojem je od 176 prisustvovalo 155 članova, donesena je Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o konstituiranju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine u najviše zakonodavno i izvršno narodno predstavničko tijelo federalne Bosne i Hercegovine, donesene 1. jula 1944. godine, kojom se ZAVNOBiH konstituirao u Narodnu skupštinu Bosne i Hercegovine, a njegovo Predsjedništvo u Predsjedništvo Narodne skupštine Bosne i Hercegovine. To je značilo nastavak izgradnje vlasti u miru pa su narodnooslobodilački odbori i skupštine, od mjesnih do oblasnih, promijenili naziv u narodne odbore i narodne skupštine mjesta, općina, srezova, okruga i oblasti, u zavisnosti od administrativno-teritorijalne podjele Bosne i Hercegovine. Usvajanjem ove odluke daljnji rad Trećeg zasjedanja ZAVNOBiH-a predstavljao je početak rada prve Narodne skupštine Bosne i Hercegovine. Svi vijećnici koji su imali vijećničko punomoćje za Treće zasjedanje ZAVNOBiH-a postali su prvi narodni poslanici Narodne skupštine Bosne i Hercegovine, a zbog nemogućnosti izbora kooptirana su još 44 poslanika. Prema tome, prva Narodna skupština Bosne i Hercegovine imala je 220 narodnih poslanika. Predsjedništvo ZAVNOBiH-a preimenovano u Predsjedništvo Narodne skupštine brojalo je 25 članova. Za predsjednika je imenovan dr. Vojislav Kec­manović, za potpredsjednike Avdo Humo, dr. Jakov Grgurić i Đuro Pucar.

Mada je Predsjedništvo, povremeno nazivano i Prezidij, taj naziv zvanično dobilo tek u prvom Ustavu Narodne Republike Bosne i Hercegovine, ovaj naziv se u praksi koristio od Trećeg zasjedanja AVNOJ-a. Nakon formiranja Privremene vlade Demokratske Federativne Jugoslavije 7. marta 1945. godine stvorene su pretpostavke za formiranje i bosanskohercegovačke vlade. Na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a donesen je Zakon o Narodnoj vladi Bosne i Hercegovine, kao vrhovnom izvršnom organu državne vlasti u Bosni i Hercegovini. Narodna vlada bila je odgovorna Narodnoj skupštini koja je mandat za sastav prve Narodne vlade Bosne i Hercegovine jednoglasno povjerila Rodoljubu Čolakoviću.

Narodna skupština izmijenila je Odluku ZAVNOBiH-a o stvaranju zakonodavnog odbora, od 1. jula 1944. godine, donošenjem Zakona o izmjeni njenog člana 2., u kojem je odredila da Zakonodavni odbor čini predsjednik i deset članova koje je iz svog sastava birala Narodna skupština Bosne i Hercegovine. Prema tome, Trećim zasjedanjem ZAVNOBiH-a, odnosno istovremeno i prvim zasjedanjem Narodne skupštine Bosne i Hercegovine uspostavljena je državna i predstavnička vlast u Bosni i Hercegovini. Narodna vlada Bosne i Hercegovine donijela je ubrzo, 2. maja 1945. godine, Deklaraciju s programskom orijentacijom u vezi s pitanjima značajnim za mirnodopski razvoj.

Sljedeći korak u izgradnji jugoslavenske, a time i bosanskohercegovačke državne organizacije bilo je Treće zasjedanje AVNOJ-a 10. augusta 1945. godine, koje se transformiralo u Privremenu narodnu skupštinu Jugoslavije. Federalnom ustrojstvu nove države najbolje je odgovarala dvodomna skupština, pa je Privremena narodna skupština odlučila da Ustavotvorna skupština ima dva doma: Saveznu skupštinu i Skupštinu naroda.

Da bi se potvrdile sve do tada donesene odluke, Ustavotvorna skupština Jugoslavije sazvala je izbore za 11. novembar 1945. godine. Izborni zakon omogućavao je aktivno i pasivno biračko pravo kao opće i jednako pravo glasa svim građanima Jugoslavije s navršenih 18 godina života, bez obzira na spol, rasu, vjeroispovijest, obrazovanje i mjesto stanovanja. Međutim, široko postavljeno izborno pravo ograničeno je Zakonom o biračkim spiskovima kojim su brisani svi oni koji su se kompromitirali u odnosu na narodnooslobodilačku borbu i njene principe organiziranja revolucionarnog tipa vlasti. Na izborima su se pojavile dvije kutije. U jednu kutiju ubacivali su se glasovi za glavnu listu Narodnog fronta Jugoslavije čiji je nosilac bio Josip Broz Tito, koja je dobila 90,48% glasova birača, a druga je bila kutija bez liste s 9,52% glasova. To su bili rezultati za Saveznu skupštinu, a slični rezultati bili su i za Skupštinu naroda. Od tog vremena uvedena je jednostranačka komunistička vladavina koja je na vlasti ostala do prvih višestranačkih izbora 1990. godine.

Narodna skupština Bosne i Hercegovine, koja je proizašla iz ZAVNOBiH-a, obavljala je zadatke učvršćivanja nove narodne vlasti, obnove zemlje i pripremanja uslova za izbor i saziv Ustavotvorne skupštine koja je, u skladu sa zakonodavstvom nove Jugoslavije, trebalo da donese novi ustav Bosne i Hercegovine. Poslanici za jednodomnu Ustavotvornu skupštinu birani su prema odredbama Zakona o izboru narodnih poslanika za Ustavotvornu skupštinu Narodne Republike Bosne i Hercegovine. Organizacija izbora bila je povjerena Zemaljskoj izbornoj komisiji Bosne i Hercegovine, a izbori su održani 13. oktobra 1946. godine.

Na osnovu broja bosanskohercegovačkog stanovništva, prema popisu iz 1931. godine, Zemaljska izborna komisija utvrdila je da se na svakih 15.000 stanovnika bira po jedan poslanik, prema tadašnjoj administrativno-teritorijalnoj podjeli na sedam okruga i posebno za grad Sarajevo. Na izborima se moglo glasati samo za jednu listu Narodnog fronta, mada je postojala i druga kutija, poznatija kao "ćorava", koja nije imala istaknutu listu. Glasalo je 82,21% upisanih birača, a apstiniralo 17,79 %. Savezni i federalni zakoni o biračkim spiskovima naznačili su određene kategorije stanovništva koje su brisane iz biračkih spiskova.

Ustavotvorna skupština Bosne i Hercegovine sazvana je za 11. novembar 1946. godine. Među prvim poslovima koje je uradila bilo je potvrđivanje svih akata koje su donijeli ZAVNOBiH i njegovo Predsjedništvo i Narodna skupština Bosne i Hercegovine i njeno Predsjedništvo. Ustavotvorna skupština je 31. decembra 1946. godine usvojila i svečano proglasila Ustav Narodne Republike Bosne i Hercegovine, a nakon toga nastavila je raditi pod imenom Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine. Tim činom zaokružena je izgradnja svih institucija potrebnih za funkcioniranje jedne od šest federalnih jedinica u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji. U četvorogodišnjem mandatu Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine održala je osam redovnih i četiri vanredna zasjedanja. U periodu administrativnog socijalizma do 1950. godine uspostavljen je politički sistem, započeta obnova zemlje, usvojen prvi petogodišnji plan, odgovoreno je na sovjetski hegemonizam i čvrsto kontroliran ukupan društveni život. U tim burnim političkim događajima predsjednik Prezidija Narodne skupštine Bosne i Hercegovine, od novembra 1946. do septembra 1948., bio je Đuro Pucar, a u narednom periodu, do decembra 1953. godine, tu funkciju obavljao je Vlado Šegrt.

Nova faza u razvoju jugoslavenskog i bosanskohercegovačkog političkog sistema počela je usvajanjem Osnovnog zakona o upravljanju državnim privrednim preduzećima i višim privrednim udruženjima od strane radnih kolektiva, od 27. juna 1950. godine. To je bio početak radničkog samoupravljanja, kao novog oblika upravljanja u društveno-ekonomskom i političkom sistemu, koji je svoj ustavni oblik dobio ustavnom reformom 1953. godine. U skladu sa saveznim zakonima, donesen je Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Narodne Republike Bosne i Hercegovine i republičkim organima vlasti. Pošto je promijenio ustavnopravni sistem Narodne Republike Bosne i Hercegovine u odnosu na prvi ustav, za njega se može reći da je novi.

Izbori za drugi poslanički saziv Narodne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine održani su 3. decembra 1950. godine, prema Zakonu o izboru narodnih poslanika za Narodnu skupštinu Narodne Republike Bosne i Hercegovine. U odnosu na prethodni zakon, jedan narodni poslanik birao se na 10.000 stanovnika prema popisu stanovništva od 15. marta 1948., uz procjenu priraštaja do 1950. godine. Ukupno je trebalo izabrati 270 poslanika po oblastima i za grad Sarajevo, prema tada važećoj administrativno-teritorijalnoj podjeli. Najveći broj poslanika biran je u Tuzlanskoj oblasti (81), zatim u Banjalučkoj (79), Sarajevskoj (57), Mostarskoj (41) i za grad Sarajevo 12 poslanika. Osim službene liste, Zakonom se propisivalo i daljnje postojanje "ćorave kutije", odnosno one druge, bez liste. Uvedena je novina u vezi s utvrđivanjem rezultata izbora, odnosno uvedena je apsolutna većina, a to znači da izabrani kandidat ima više glasova od svih ostalih zajedno. Ako se to ne ostvari u prvom krugu, glasa se u drugom, ali tada može pobijediti i kandidat s relativnom većinom, odnosno s najvećim brojem glasova u odnosu na ostale. Na ovim izborima ukupno je glasalo 97,08% upisanih glasača, od kojih je približno 98,5% glasalo za kandidate, a 1,5% u kutiju bez liste. Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine, izabrana na izborima 3. decembra 1950. godine, održala je šest redovnih zasjedanja do 14. septembra 1953. godine, kada je bila raspuštena.

Nakon Ustavnog zakona o osnovama društvenog i političkog uređenja FNRJ i saveznim organima vlasti, od 13. januara 1953. godine, uslijedilo je donošenje republičkih ustavnih zakona. Tako je 29. januara 1953. godine u Bosni i Hercegovini usvojen Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Narodne Republike Bosne i Hercegovine i republičkim organima vlasti. Ovim zakonima značajno se proširila struktura parlamentarnih tijela. Saveznim Ustavnim zakonom došlo je do promjene u formiranju saveznog parlamenta (Narodne skupštine FNRJ), tako što je umjesto Saveznog vijeća i Vijeća naroda uvedeno Savezno vijeće i Vijeće proizvođača. Da se ne bi potpuno izgubilo Vijeće naroda, u Savezno vijeće birale su se dvije grupe poslanika. Prvu grupu poslanika činili su oni koje su neposredno birali građani, i to po jedan na 60.000 stanovnika, a drugu poslanici koje su delegirale skupštine šest republika i dvije pokrajine. Ovi delegirani poslanici mogli su imati ulogu Vijeća naroda ako se govorilo o ustavnim pitanjima i ravnopravno su odlučivali u Saveznom vijeću. Prema republičkom Ustavnom zakonu, Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine dobila je dva doma: Republičko vijeće sa 114 poslanika i Vijeće proizvođača sa 82 poslanika. Ovakva skupštinska struktura ostala je do donošenja novog Ustava 1963. godine. Skupštinski izbori održani su od 24. do 26. novembra 1953. godine.

Na ovim izborima gumene kuglice bile su zamijenjene glasačkim listićima, na kojima se mogao zaokružiti samo redni broj ispred imena jednog kandidata. Rezultati na izborima utvrđivani su relativnom većinom za oba doma Narodne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine koja je radila od izbora 26. novembra 1953. do 6. januara 1958. godine, kada je bila raspuštena. Izbori za narodne poslanike u Republičko vijeće i Vijeće proizvođača Narodne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine četvrtog saziva održani su 23. marta 1958. godine. Za Republičko vijeće birano je 126 poslanika na svakih 25.000 stanovnika, a za Vijeće proizvođača 91 poslanik na 30.000 radnika.

Narodnoj skupštini Narodne Republike Bosne i Hercegovine, izabranoj od 23. do 27. marta 1958. godine, produžen je mandat za godinu dana, od 10. aprila 1962. do 10. aprila 1963. godine, kada je raspuštena. Dužnost predsjednika Narodne skupštine Bosne i Hercegovine, od decembra 1953. do juna 1963. godine, obavljao je Đuro Pucar.

Nakon deset godina, u aprilu 1963. godine, donesen je novi savezni ustav, a potom su usvajani republički ustavi. Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine usvojen je 10. aprila 1963. godine, a dograđivan je ustavnim amandmanima 1967., 1969. i 1972. godine. Novim Ustavom Narodna Republika Bosna i Hercegovina preimenovana je u Socijalističku Republiku Bosnu i Hercegovinu čime se nastojao obilježiti početak socijalističke samoupravne demokratije za razliku od one prethodne, koja je definirana kao narodna demokratija. Ovaj Ustav SFRJ nazvan je i "poveljom samoupravljanja", jer se od tada model samoupravljanja proširio u sve sfere društvenog života. Ustavom su definirane društveno-političke zajednice u republici, a to su bile: općina, srez i republika. Novim ustavom obrazovana su gradska vijeća kao organ samoupravljanja u gradovima s više općina. Kao osnovna teritorijalna jedinica novog političkog sistema uvedena je mjesna zajednica kao samoupravna zajednica građana kojom je rukovodio savjet biran na zborovima birača. Sljedeća društveno-politička zajednica posebno definirana novim ustavom bila je srez. Skupštinu sreza čine odbornici izabrani na općinskim skupštinama srazmjerno broju stanovnika u njima.

U pogledu sastava republičke skupštine došlo je do značajnih promjena. Ustavom iz 1963. godine uvedena je Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine s pet domova, a to su bili: Republičko vijeće, kao vijeće delegata građana u općinama, Privredno vijeće, Prosvjetno-kulturno vijeće, Socijalno­zdravstveno vijeće i Organizaciono-političko vijeće, kao vijeće delegata radnih ljudi u radnim zajednicama. Jedino je Republičko vijeće brojalo 120, a ostala četiri po 70 poslanika. U Republičko vijeće mogao je biti biran svaki građanin koji ima biračko pravo, a u ostala vijeća svaki radni čovjek ili član rukovodstva radne organizacije, kao i funkcioneri sindikata u odgovarajućim oblastima rada. Za politički izvršni organ Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine Ustavom je imenovano Izvršno vijeće Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, koje ima predsjednika i više potpredsjenika, a ostale članove bira Republičko vijeće između poslanika Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. Ustavom je regulirana republička uprava, općinski i okružni sudovi, zatim Vrhovni sud Bosne i Hercegovine, Javno tužilaštvo i Ustavni sud Bosne i Hercegovine. Ustavni zakon donesen je radi provođenja u praksu Ustava iz 1963. godine, kojim je bilo predviđeno da Narodna skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine donese više izbornih zakona: zakon za izbor republičkih poslanika, zakon o izboru sreskih i općinskih poslanika, zakon o organizaciji i radu Izvršnog vijeća, zakon o izbornim jedinicama za izbor republičkih poslanika i druge propise. Prema novom ustavu, utvrđeno je da se svake dvije godine bira polovina članova svakog vijeća Skupštine, polovina republičkih poslanika pa su tako sljedeći izbori održani 4. i 8. aprila 1965. i 9. i 23. aprila 1967. godine. U periodu od 1963. do 1967. godine predsjednik Narodne skupštine bio je Rato Dugonjić, a nakon izbora 1967. ovu funkciju preuzeo je Džemal Bijedić i obavljao je do 1971. godine. Izborni sistem u Bosni i Hercegovini mijenjao se i prema usvojenim amandmanima na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine iz 1963. godine. Amandmanima je promijenjena struktura republičke skupštine preimenovanjem Organizacionog u Društveno-političko vijeće, zatim da se svi članovi svakog od vijeća biraju na četiri godine, da niko ne može biti biran više od dva puta za republičkog poslanika itd. Nosilac i organizator ukupne političke aktivnosti u izboru poslanika bio je Socijalistički savez radnog naroda Bosne i Hercegovine.

Zakonodavna djelatnost bila je intenzivna šezdesetih godina, od Ustavnog zakona o ukidanju srezova 27. aprila 1966., zatim amandmana na Ustav od 20. aprila 1967. i 6. februara 1969. godine, koji su ustavni sistem usaglasili s promjenama Ustava SFRJ. Nastavak korigiranja republičkog ustava uslijedio je donošenjem 24 amandmana na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine u skladu s amandmanima na Ustav SFRJ 1971. godine. Do 15. februara 1972. godine aktivno se radilo na usvajanju ustavnih amandmana. Stalne izmjene i dopune ustavnih rješenja nisu mogle stvoriti demokratsko društvo zbog jednopartijskog sistema i daljnje dominantne uloge Saveza komunista Jugoslavije u društvu. Česte privredne reforme, koje nisu donosile željene rezultate i ideje o liberalizaciji društva ranih sedamdesetih godina, dovele su do dubokih političkih kriza u jugoslavenskom društvu.

U procesu traženja više nezavisnosti i nadležnosti za republičke u odnosu na saveznu vlast došlo je do usvajanja novog Ustava Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, proglašenog na sjednici svih skupštinskih vijeća 25. februara 1974. godine. Ovaj ustav je u uslovima socijalističkog samoupravljanja već bio pripremljen amandmanima iz 1967., 1969. i 1972. godine. Najveća novina koju je donio Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine iz 1974. godine bilo je uvođenje kolektivnog predsjedničkog organa. Kao nova institucija u tadašnjem društveno-političkom sistemu, Predsjedništvo Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine imalo je funkciju kolektivnog predsjednika Republike s devet članova.

Za prvog predsjednika Predsjedništva Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine izabran je Rato Dugonjić. Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine je, na sjednici svih vijeća 29. aprila 1974. godine, imenovala članove i predsjednika Predsjedništva koji su tom parlamentarnom tijelu odgovarali za svoj rad. Prema novom ustavu (četvrtom po redu poslije oslobođenja), strukturu Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine činila su tri vijeća: Vijeće udruženog rada (160 delegata), Društveno-političko vijeće (80) i Vijeće općina (80). Skupštinski sistem bio je zasnovan na delegatskom principu, odnosno utvrđeno je formiranje delegatskih skupština počev od općine, preko grada Sarajeva do Republike. Općinsku skupštinu činila su tri vijeća: vijeće mjesnih zajednica, vijeće udruženog rada i društveno-političko vijeće. Gradska skupština i Republička skupština imale su ista vijeća. Samo su na općinskom nivou delegati birani neposredno, a gradske i Republička skupština formirane su od izabranih delegata, tj. posrednim putem.

Ustavom iz 1974. godine Muslimani su i ustavno priznati kao ravnopravna nacija u Bosni i Hercegovini, iako je i prije ovakvog, zapravo samo formalnog i ustavnog statuiranja, u praksi uvažavan politički subjektivitet i konstitutivnost Muslimana Bosne i Hercegovine. Od vremena Drugog svjetskog rata ovo pitanje različito je tretirano. Nakon oslobođenja postojala je mogućnost izjašnjavanja u popisu 1948. godine kao Srbi, Hrvati, Albanci i sl., ali je najveći broj bio "neopredijeljen". Prema popisu iz 1953. godine uz izjašnjavanje kao Srbi, Hrvati i slično mogli su se izjasniti i kao "Jugosloveni – neopredijeljeni", dok je u popisu 1961. godine među narodnosne oznake uvedena i rubrika "Musliman (etnička pripadnost)". Međutim, tek popis stanovništva 1971. godine omogućava izjašnjavanje "Musliman u nacionalnom smislu". Od 1993. godine upotrebljava se ime naroda Bošnjaci. U ovom značajnom periodu od 1971. do maja 1974. godine predsjednik Narodne skupštine bio je Hamdija Pozderac, s ponovljenim mandatom do aprila 1978. godine. Nakon njega, do 1981. godine, dužnost predsjednika obavlja Niko Mihaljević. Mandate predsjednika Skupštine nastavili su Vaso Gačić do maja 1983., Ivica Blažević do aprila 1984., a u periodu od 1984. do aprila 1987. ovu dužnost obavljao je Salko Oruč.

Na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine iz 1974. godine već su 12. jula 1976. godine usvojeni amandmani I.-IV., kojima je uvedena institucija promjenjivog delegata i povećano učešće skupština samoupravnih i interesnih zajednica u radu Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. Kako se tražio odgovor na probleme u jugoslavenskom društvu, povećavao se i broj amandmana na Ustav. Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine je 21. jula 1981. godine usvojila osam novih amandmana na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. Donošenje amandmana pratio je paralelni proces kojim se, prema saveznom ustavu, u predstavničkim organima smanjio mandat na jednu, a u izvršnim organima na dvije godine bez mogućnosti ponovnog izbora. Predsjednika Predsjedništva Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine nije birala Skupština nego članovi Predsjedništva između sebe. U martu 1984. godine usvojeno je šest novih amandmana kojima se poboljšavao Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine u odnosu na razradu principa prema udruženom radu, odlučivanju i stepenu odgovornosti i slično. Međutim, ovi amandmani nisu mogli popraviti društvo jednopartijskog sistema koje je nastojalo preživjeti eksperimentiranjem sa samoupravnim i udruženim radom, kolektivnom odgovornošću itd.

Druga polovina osamdesetih godina donijela je krupne promjene u demokratskom životu Bosne i Hercegovine. Dotadašnji centri političke moći koji su se nalazili u Savezu komunista Bosne i Hercegovine i pod njegovim uticajem u tadašnjim društveno-političkim organizacijama: Socijalističkom savezu radnog naroda Bosne i Hercegovine, Savezu sindikata Bosne i Hercegovine i Savezu socijalističke omladine Bosne i Hercegovine također su se pred pritiskom javnosti demokratizirali. Centar svih zbivanja i previranja bila je Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine u kojoj su vođene burne debate i traženi odgovori o budućem državnom i društvenom razvoju. Brojni štrajkovi i nezadovoljstva radnika, građana i studenata, stvaranje stvarnih i nametnutih afera poput afere "Agokomerc" (izdavanje ovoj firmi mjenica bez pokrića), "Neum" (izgradnja vikendica funkcionera pod privilegiranim uslo­vima) i druge, duboko su potresale bosanskohercegovačko društvo i vladajuću partiju i u suštini su značile traženje proširenja ljudskih i građanskih prava kroz nove forme demokratske predstavničke vlasti, pa i temeljne promjene društvenog uređenja. Ne treba zanemariti činjenicu da se sve ovo dešavalo u vrijeme paralelnih procesa u republikama bivše SFRJ i pada socijalističkih režima u Istočnoj Evropi. U tom periodu, od aprila 1987. do januara 1989.godine, predsjednik Skupštine bio je Savo Čečur, a nakon njega Zlatan Karavdić, do decembra 1990. godine.

Novih 38 amandmana na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, donesenih 11. aprila 1989. godine, učinilo je kraj jednopartijskom sistemu uvođenjem izbonih listi što je otvorilo vrata slobodnim izborima i ukupnoj demokratizaciji društva.

Naredne godine, u julu 1990. godine, 31 amandmanskom izmjenom na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine provedena je opsežna ustavna reforma koja će u velikoj mjeri uticati na buduće događaje. Njima je Bosna i Hercegovina definirana kao "demokratska i suverena država ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine – Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda i narodnosti koji u njoj žive". Utvrđeno je da je teritorija Bosne i Hercegovine jedinstvena i nedjeljiva i da se "granice Republike mogu mijenjati samo u skladu s voljom građana cijele Republike, izraženom njihovim prethodnim izjašnjavanjem putem referenduma, ako se za mijenjanje izjasni najmanje dvije trećine ukupnog broja birača". Značajna promjena izvršena je amandmanom po kojem su "svi oblici svojine ravnopravni i uživaju zaštitu", kao i da je "slobodno obavljanje privredne i druge djelatnosti sred­stvima u svim oblicima svojine", čime je napušteno dotadašnje favoriziranje društvenog sistema privrede. Uveden je i princip podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, u odnosu na dotadašnje jedinstvo vlasti, tako da je Izvršno vijeće preimenovano u Vladu Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. Usvajanjem ustavnih amandmana i donošenjem novog izbornog zakonodavstva omogućeno je održavanje prvih višestranačkih izbora u Bosni i Hercegovini, na kojima su građani slobodno mogli birati svoje predstavnike između više političkih stranaka i opcija. Od velikog značaja je tadašnja Odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine o ustavnosti organiziranja političkih stranaka na nacionalnoj osnovi, što je otvorilo prostor formiranju i osnivanju više političkih stranaka s nacionalnim predznakom. Osim toga, važno je istaknuti da je s ovim ustavnim promjenama došlo do značajnog osamostaljivanja i jačanja državnosti Bosne i Hercegovine u okviru savezne federalne Jugoslavije.